Kiedy nastolatek się buntuje

Dojrzewaniem u młodzieży nazwiemy ten czas, w którym następuje przejście od dzieciństwa do okresu dorosłości.
Rodzice lub opiekunowie określają ten stan jako „bunt młodzieńczy” i nieodzownie kojarzą go z awanturami pomiędzy członkami rodziny i silnym oporem u nastolatka wobec wszelkich prób nawiązywania kontaktu. W relacjach rodziców nieodzownie pojawia się temat izolacji młodego człowieka, brak chęci wspólnego spędzania czasu oraz nazbyt gwałtowne reakcje na prośby lub propozycje.

„Nie wiem już jak z nim rozmawiać”, „ Nie wiem co się z nią dzieje, co z tym zrobić”. Tego typu stwierdzenia na pewno nie są obce osobom, które na co dzień żyją z nastolatkiem.
Niewątpliwie codzienność przepełnioną „buntem” może momentami być trudna, jednak pamiętajmy, że największą trudność przeżywa sam nastolatek. Ponieważ okres adolescencji, czyli inaczej dojrzewania, dorastania, to czas w którym wymaga się od młodej osoby naprawdę wiele. W tym okresie zazwyczaj podejmujemy decyzje, które w mniejszym lub większym stopniu dotyczyć będą całego naszego życia. Jesteśmy zobligowani do wyboru szkoły, kierunku studiów, mamy określić to, kim chcemy być w przyszłości. Do tego dochodzą coraz wyżej stawiane „poprzeczki społeczne”, takie jak chęć bycia najlepszym w danej dziedzinie, udział w konkursach, olimpiadach, pojawiający się już w szkole wyścig szczurów obligujący do planowania skonkretyzowanych celów i ścieżki kariery.

Do tego dochodzą też zmiany biologiczne. Ciało zaczyna dojrzewać, obserwujemy zmiany fizjologiczne, które obok kształtowania się typowo kobiecej lub męskiej sylwetki pociągają za sobą też zmiany hormonalne, a co za tym idzie determinują pierwsze inicjacje seksualne i poszukiwanie tożsamości płciowej.
Czas adolescencji to także intensywny okres rozwoju mózgu. To na ten moment przypada kształtowanie się płatów czołowych (których rozwój trwa do ok. 25 roku życia). Dlatego też nastolatek nie do końca jest w stanie określić konsekwencje swoich działań, nie zawsze potrafi w sposób akceptowany społecznie wyrazić swoje emocje. Dodatkowo etap edukacyjny przypadający na ten okres wymaga przyswajania dużej ilości, często pamięciowego materiału. Z uwagi jednak na kumulujące się biologiczne, hormonalne i neurologiczne zmiany nauka, choć często intensywna i długotrwała może nie przynosić należytych efektów, co dodatkowo wpływa na poczucie własnej wartości i sprawczości.
Kolejnym ważnym elementem życia nastolatka jest wpływ grupy rówieśniczej. Popularne stwierdzenie, że w tym okresie liczą się tylko koledzy jest jak najbardziej trafne, niesie jednak za sobą konsekwencje. Pierwsze miłości, pierwsze przyjaźnie, zawody na bliskiej osobie mają bardzo duży wpływ na samoocenę i nierzadko determinują przekonania na temat relacji międzyludzkich na przyszłość. Występująca społecznie tendencja do porównywania z innymi zarówno przez samego siebie jak i osoby z otoczenia wbrew mylnemu przekonaniu nie motywuje do działań a pozbawia chęci do nich.

Do tak opisywanych kwestii rozwojowych należy dodać jeszcze jeden bardzo ważny aspekt- rozwój tożsamości młodej osoby. Otóż okres nastoletni to ten czas, któremu bardziej niż zwykle towarzyszy pytanie „Kim jestem?”. Rozwojowi nastolatka towarzyszy intensywny „wgląd w siebie”. Zaczyna się poszukiwanie i odkrywanie siebie w odniesieniu do innych ludzi.
Młody człowiek zaczyna widzieć coraz wyraźniej społeczne trudności i dylematy. Widzi niesprawiedliwość, różnice w traktowaniu międzyludzkim. Zaczyna pojmować i dostrzegać, że nie zawsze mimo ciężkiej pracy osiąga się sukces. Zauważa, że ludzie nie są tylko dobrzy albo tylko źli, a każdy z nas ma swoją mroczną stronę. Doświadcza upadku autorytetu, okazuje się bowiem, że osoba traktowana dotąd za niedościgniony wzór też ma swoje tajemnice, nie jest idealna. To bardzo trudny moment. Młode osoby mogą mieć wówczas tendencje do stawiania zarzutów, że wszystko to, o czym do tej pory byli przekonani jest kłamstwem. Bunt przeciwko takiemu funkcjonowaniu społeczeństwa wyrażany jest np. poprzez charakterystyczny strój, postawę prezentującą określone, często radykalne poglądy, czy też aktywny udział w manifestacjach społecznych.
Jak zatem widzimy świat nastolatka jest bardzo różnorodny, szybko się zmienia, a przede wszystkim stawia przed nim bardzo duże i nieadekwatne do możliwości rozwojowych wymagania. Ekstremalnym doświadczeniem będzie dodatkowo pojawienie się w tym czasie sytuacji kryzysowej jak: rozwód rodziców, śmierć kogoś bliskiego czy pojawienie się nowego członka rodziny. Ze względu na wiek ogół będzie wymagać od nastolatka niezwykle dojrzałych zachowań, co znacznie przekracza jego możliwości adaptacyjne.

Jak pomóc nastolatkowi przetrwać okres dojrzewania?

Przede wszystkim warto pamiętać, że to nastolatek doświadcza wielu zmian. Często też tak naprawdę nie rozumie co się z nim dzieje. Zachowania trudne lub nie do końca właściwe nie wynikają z jego złej woli, a jedynie ze stosowania najłatwiej dostępnych strategii radzenia sobie z sytuacjami stresującymi.
Moment dojrzewania jak sama nazwa wskazuje to czas, w którym kształtuje się osobowość, poczucie własnej wartości, ale też takie cechy jak asertywność, umiejętność podejmowania decyzji. Pozwól nastolatkowi wyrazić swój bunt, pozwól mu mieć własne zdanie, uszanuj jego poglądy, pokaż mu jak wyrażać swoją opinię bez krzywdzenia czy obrażania innych. Dzięki temu w przyszłości będzie potrafił wyrazić własne poglądy bez naruszania granic innych osób.

W krytycznych sytuacjach eskalujących wybuchem konfliktu staraj się zachować spokój. To trudne, ale bardzo owocne. W momencie kłótni z nastolatkiem to Ty jesteś osobą dorosłą i to na Tobie spoczywa większa odpowiedzialność jak ona się potoczy. Mogą paść przykre słowa, których nie da się cofnąć. Jeśli to Ty jesteś ich autorem przeproś dziecko, jeśli adresatem wyraźnie zaznacz, że oczekujesz przeprosin. Pokaż dziecku, że każdy ma prawo zachować się niewłaściwie ważne jednak by ponieść tego konsekwencje i wziąć odpowiedzialność za swoje czyny. Ucz dziecko odpowiedzialności i ponoszenia konsekwencji za niewłaściwe zachowania.

Pokaż dziecku, że też masz chwile słabości. Nie chodzi o to by czynić nastolatka powiernikiem swoich problemów małżeńskich. Można zrobić to w kontakcie z samym nastolatkiem. Zamiast krzyczeć, że znowu gdzieś wychodzi choć powinien odrabiać lekcje, powiedz po prostu, że martwisz się gdy nie wiesz gdzie jest bo go kochasz i jest dla Ciebie ważny.
Okazywanie uczuć nastoletniemu dziecku to kolejny krok ułatwiający przejście przez czas dojrzewania. Ważne by było ono adekwatne do wieku branie na kolana nastoletniego syna niekoniecznie jest dobrym pomysłem, ale przytulenie go w sytuacji trudnej, powiedzenie jak jest ważny i okazanie akceptacji dla jego uczuć i zachowań mogą być nieocenione.
Dbaj o relacje ze swoim dzieckiem na każdym etapie jego rozwoju. Wbrew przekonaniu, że dla nastolatka ważni są tylko znajomi czas spędzony w gronie rodzinnym może być też atrakcyjnym. Ważne jednak aby relacje z dzieckiem pielęgnować zawsze. Szesnastolatek nie będzie chciał się wybrać z ojcem na ryby, jeśli ten w okresie jego dzieciństwa nie miał czasu na wspólne zabawy czy wypady za miasto. Jeśli natomiast ojciec już od najmłodszych lat pokazywał dziecku świat, spędzał z nim czas, okazywał szacunek i prawo do wyrażania emocji istnieje duża szansa, że w wieku nastoletnim wspólny wypad będzie udany.

Szanuj swoje dziecko. Po pierwsze dlatego, że Twoje dziecko to też człowiek. Po drugie każdy zarówno w życiu nastoletnim jak i dorosłym popełnia błędy, robi coś źle. Pokazuj nastolatkowi wartość jaką można wyciągnąć z porażki czy trudnej sytuacji.
Staraj się nie używać stwierdzeń typu: „Powinieneś…..’, „Ja na Twoim miejscu….” Tak naprawdę rodzic nie jest na miejscu swojego dziecka i nie wie co dokładnie ono przeżywa, a tego typu sformułowania mogą wyzwalać w nim poczucie, że wszystko co robi, robi źle.
Pamiętaj też jak ważna jest rozmowa z nastolatkiem. ROZMOWA nie pouczenia. Posłuchaj co ma do powiedzenia Twoje nastoletnie dziecko. Może się okazać, że jest lepszym partnerem do rozmowy niż niejeden dorosły.

Najważniejsze i chyba najtrudniejsze do wykonania dla rodzica – zaufaj swojemu dziecku. To, że syn lub córka koleżanki ją okłamuje lub imprezuje ponad miarę nie oznacza, że Twoje robi to samo. Rozmowa z nastolatkiem, uświadamianie mu konsekwencji pewnych zachowań, bycie przy nim i wspieranie w trudnych dla niego momentach stanowią naprawdę silną podwalinę do tego aby mu zaufać. Może się też zdarzyć tak, że Twoje nastoletnie dziecko przyjdzie do Ciebie z problemem, który jest wynikiem jego działania. Choć trudno jest słuchać od dziecka, że będąc na imprezie piło alkohol lub przeżyło pierwszy kontakt seksualny DOCEŃ TO, że to właśnie Tobie o tym mówi. Jako rodzic w tym momencie odnosisz sukces, bo świadczy to o bardzo dużym zaufaniu Twojego dziecka do Ciebie.

Jeśli podejrzewasz, że Twoje dziecko zmaga się z trudną sytuacją, z którą samo sobie nie radzi. Jeśli Ty nie do końca wiesz jak postępować w obecnej sytuacji warto poszukać też profesjonalnej psychoterapii rodzinnej lub indywidualnej.