Depresja u nastolatków

„Weź się w garść”.
„Wystarczy tylko, że poprawisz te dwie jedynki z matematyki i już wszystko będzie dobrze”.
„Ciągle tylko gadasz, że nic Ci się nie chce. Jesteś młoda powinnaś tryskać energią. Wyjdź gdzieś, spotkaj się ze znajomymi”.
„Cały dzień ślęczysz przed tym komputerem. Zrób coś, poczytaj, idź na spacer, zajmij się czymś”.
Nastolatek cierpiący na depresję często słyszy tego typu komunikaty od rodziny, znajomych. I choć ich podstawą jest chęć pomocy i wsparcia, niestety nie przynoszą one rezultatu. Dzieje się tak ponieważ w wielu wypadkach pogorszony nastrój nastolatka to nie tylko chwilowe odczucie smutku, ale poważna choroba jaką jest depresja.
Według badań obecnie ok. 5% nastolatków cierpi na zaburzenia nastroju o podtypie depresji. Szacuje się, że w przyszłości ok. 20% nastolatków przed ukończeniem 18 roku życia doświadczy przynajmniej jednego epizodu depresji. Już dziś na 30 osobową klasę jedna lub dwie osoby choruje na depresję- nie zawsze rozpoznaną.
Depresja nastolatków charakterystyka
Cechy charakterystyczne depresji nastolatków są nieco inne niż osób dorosłych. Dominantą depresji nastolatków jest mocno obniżony nastrój. Cechuje go uczucie smutku, zmęczenia, przygnębienia, które nie mija, a przeciwnie nasila się. Depresyjny nastrój ma to do siebie, że utrzymuje się cały czas niezależnie od okoliczności. Zmiany depresyjne dotyczą także myśli młodej osoby. Są one negatywne, pesymistyczne i zgeneralizowane. Oznacza to, że dotyczą samego nastolatka, jego otoczenia, innych osób jak i przyszłości. Widzenie przyszłości w „czarnych barwach” i brak nadziei na jej zmianę to kolejna, niezwykle niebezpieczna cecha nastoletniej depresji. Obok myśli pesymistycznych pojawiają się też myśli i komunikaty samobójcze jak np. „ Nikt po mnie nie będzie płakał”, lub „ Nie chce mi się żyć”.

Oprócz obniżonego nastroju wyróżniamy następujące cechy charakterystyczne dla depresji nastolatków:

•  zmiany emocjonalne: dojmujący smutek, lęk, nadmierne pobudzenie i drażliwość, wzmożone poczucie winy, anhedonia, dysforia,
• zmiany poznawcze: niska samoocena, myślenie w kategorii czarno- białej, dobra i zła, obniżenie koncentracji, bardzo mocne skupianie się na porażkach, przypisywanie sobie winy za porażki, postrzeganie sukcesów jako wyników przypadku, myśli samobójcze, myśli katastroficzne, ocenianie własnych przeżyć, doświadczeń i zachowań jako negatywnych, brak motywacji do działania, nadmierny krytycyzm,
• zmiany behawioralne: zmiany w higienie snu, brak apetytu lub wzmożony głód, unikanie innych osób, unikanie znajomych, rezygnacja z zainteresowań, podejmowane próby samobójcze- bardzo niebezpieczne!, brak siły do działania.
  Antoni Kępiński wyróżnił 4 postaci depresji młodzieńczej o nieco odmiennej charakterystyce:
• postać apatyczno- abuliczna: dominuje apatia, brak chęci i motywacji, zaburzone lub brak możliwości decyzyjnych,
• postać rezygnacyjna: bardzo niebezpieczna postać depresji młodzieńczej z uwagi na mocno nasilone myśli rezygnacyjne, brak nadziei na przyszłość, brak motywacji, poczucie, że wszystko jest bez sensu, silnie zagrożona próbami samobójczymi,
• postać buntownicza: charakteryzuje się silną złością, pobudzeniem, mogą występować zaburzenia zachowania, tendencje do niszczenia przedmiotów, poszukiwanie grupy znajomych z tendencjami do zachowań destruktywnych,
• postać labilna: intensywne i nagłe zmiany nastroju od płaczu poprzez pogrążenie w rozpaczy do nieuzasadnionej pozornej radości, trudność w podejmowaniu decyzji, poczucie ambiwalencji.

Charakterystycznymi dla depresji nastolatków są tzw. przekonania kluczowe lub pierwotne. W psychologii nazywamy tak przekonania, myśli i sądy, które człowiek kształtuje na podstawie swoich życiowych doświadczeń. Oznacza to, że pewne ważne wydarzenia z naszego życia, które wydarzyły się w przeszłości powodują wykształcenie się specyficznych schematów i sposobów reakcji na wydarzenia obecne. Pierwotne przekonania bezpośrednio wpływają na myśli pojawiające się po wydarzeniu bieżącym, np. ktoś często wyśmiewany i odrzucany w grupie rówieśniczej może wyrobić sobie przekonanie na swój temat, że jest beznadziejny. Idąc ulicą i widząc grupkę roześmianych kolegów od razu pomyśli, że śmieją się z niego. Tego typu myśli bezpośrednio oddziałują na emocje (czuję wstyd, lęk, smutek), zachowanie (chcę się oddalić od grupki młodzieży), reakcje fizjologiczne (pocą mi się dłonie, szybciej bije mi serce).
Warto też zwrócić uwagę na zaburzenia współistniejące z depresją. Najczęściej towarzyszą jej zaburzenia lękowe, fobia społeczna, ADHD, zaburzenia zachowania, zaburzenia odżywiania, uzależnienie od środków psychoaktywnych, szkodliwe picie alkoholu,

Przyczyny depresji młodzieńczej
Jak w każdej chorobie tak i w depresji nie ma jednej, konkretnej przyczyny odpowiedzialnej za jej występowanie. Mówiąc o podłożu depresji warto oprzeć się o model bio- psycho- społeczny. Zatem o występowaniu depresji będą decydowały czynniki biologiczne, indywidualne cechy psychiczne oraz środowisko. Nie oznacza to, że tylko nastolatki spełniające wszystkie wymienione komponenta są narażone na zachorowanie na depresję. Występowanie nawet jednego z elementów może przyczynić się do zachorowania.
Jako czynniki biologiczne możemy rozumieć z jednej strony zaburzenia biochemiczne mózgu w postaci niedoboru neuroprzekaźników: serotoniny i noradrenaliny. Z drugiej zaś strony czynniki genetyczne. Szacuje się, że ryzyko występowania depresji u młodych osób, których rodzice chorowali na tę chorobę waha się między 15% a 45%, przy czym choroba matki częściej determinuje depresję u nastolatka.
Cechy psychologiczne nastolatków podatnych na depresję możemy określić jako zespół cech będących składowymi dwóch rodzajów osobowości, które zostały określone jako pretendujące do depresji. Jest to podział na osobowość autonomiczną i socjotropiczną ( wprowadzony przez A. Becka). Osobowość autonomiczną nastolatka cechuje silne nastawienie na osiągnięcia. Ważne jest dla niego odniesienie osobistego sukcesu , poczucie sprawczości i wpływu na bieżącą sytuację. Będą to zatem te osoby, które dużo się uczą, przykładają niezwykłą wagę do prac domowych, zadań dodatkowych, są zawsze przygotowane i nauczone na każdy sprawdzian. W sytuacji doświadczenia porażki u nastolatka o osobowości autonomicznej aktywują się jego przekonania o nieporadności, braku sukcesu, byciu nikim. Z kolei osoba o osobowości socjotropicznej za najważniejsze uznaje związki z innymi ludźmi. Poczucie własnej wartości czerpie z relacji. Doświadcza też silnej potrzeby przynależności do grupy rówieśniczej, posiadania bliskich przyjaciół, chłopaka lub dziewczyny. W momencie rozstania lub zakończenia ważnej relacji u osoby o osobowości socjotropicznej może pojawić się przekonanie o niezasługiwaniu na miłość i przyjaźń. Konsekwencją obwiniania się i zamartwiania może być depresja.

Czynniki społeczne mogące mieć wpływ na występowanie depresji u nastolatków mogą być następujące:

• nadużywanie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych przez członków rodziny,
• przemoc w rodzinie,
• przewlekła choroba któregoś z rodziców, innego członka rodziny lub samego nastolatka,
• utrata ukochanej bliskiej osoby spowodowana śmiercią lub np. rozwodem rodziców,
• sytuacje psychicznego, fizycznego lub seksualnego wykorzystywania przez opiekunów,
• przewlekły konflikt małżeński rodziców,
• zaniedbanie,
• brak zainteresowania,
• wrogość i emocjonalne odrzucenie,
• nadmierne kontrolowanie przez rodziców,
• obarczanie nastolatka zbyt dużą, przerastającą jego możliwości odpowiedzialnością (zamiana ról dziecko—rodzic),
• trudna sytuacja materialna oraz społeczna izolacja rodziny.

Mówiąc o czynnikach społecznych bardzo ważne są także doświadczenia szkolne nastolatka. Jeżeli doświadcza on odrzucenia przez klasę, przemocy ze strony rówieśników lub nauczycieli, niesprawiedliwego traktowania i oceniania, szydzenia lub oceniania na tle klasy to te czynniki także mogą potęgować występowanie depresji.
Jak rodzic może pomóc swojemu dziecku
Przede wszystkim ważne jest aby rodzice i opiekunowie uświadomili sobie powagę sytuacji i fakt, że to co dzieje się z nastolatkiem to nie jego fanaberie a poważna choroba. Bardzo ważna jest też świadomość, iż w depresji obecny jest nie tylko smutek i bezradność, ale też nadmierne eskalowanie złości, agresja, bunt, nadmierne życie towarzyskie, nagła zmiana grupy znajomych lub jej nagłe powiększenie.
Choć bywa to trudne ważne jest aby rodzic zaakceptował sytuację, uczucia i zachowania nastolatka.

Warto unikać zwrotów typu:

• Dorośniesz to zobaczysz co to jest depresja.
• Weź się w garść.
• Zobacz inni to mają ciężko.
• Masz wszystko. Przestań narzekać.
• W Twoim wieku to się ma lenia nie depresję.
• Przesadzasz, na pewno nic takiego się nie dzieje.
• Ogarnij się. Masz 15 lat a zachowujesz się jakbyś miał z 50.
• Masz jedno życie, baw się, korzystaj

Warto mówić:

• Rozumiem, że może Ci być ciężko. Może o tym porozmawiamy?
• Każdy ma prawo do różnych uczuć, również smutku i złości. Jeśli chcesz porozmawiamy o tym.
• Jak mogę Ci pomóc?
• Jestem tu po to by Cię wysłuchać.
• Jesteś dla mnie ważny/ ważna. Opowiedz o tym co się dzieje.
• Możesz czuć się bezpiecznie. Wysłucham Cię.

Leczenie depresji
Depresja jak każda choroba wymaga leczenia. W przypadku lekkiego lub umiarkowanego epizodu depresji bywa, że wystarczą wizyty u psychologa i regularna psychoterapia. Jeśli jednak mamy do czynienia z ciężkim epizodem depresji wymagana jest pomoc w postaci farmakoterapii. Obecnie w leczeniu depresji u nastolatków najczęściej stosuje się leki określane jako inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny. Warto pamiętać, że w niektórych przypadkach nastolatki wolniej i słabiej reagują na farmakologiczne leczenie depresji niż osoby dorosłe.
Największą skuteczność w leczeniu depresji nastolatków odnosi leczenie łączone- psychoterapia i farmakoterapia. Ważne jest by przygotować się na sytuację, w której oprócz nastolatka w terapii uczestniczyć będą wszyscy mieszkający z nim członkowie rodziny.
W leczeniu depresji pamiętajmy też o otwartej i gotowej do wysłuchania nastolatka postawie. Zrozumienie rodziców i opiekunów w tej sytuacji jest niezastąpione.