Sensoryka dziecka ze spektrum autyzmu

Jest piękny, wiosenny, słoneczny dzień. Wstając rano widzimy pierwsze kwiaty na trawniku, pączki na drzewach i krzewach, słyszymy śpiew ptaków, czujemy niezwykle przyjemną woń porannej kawy zmieszanej z zapachem budzącego się do życia poranka.
Ubrani w przyjemną w dotyku bawełnianą odzież kroimy chleb, smarujemy twarożkiem ze świeżymi pachnącymi nowalijkami po czym zjadamy go ze smakiem. Wychodzimy do szkoły, pracy spotykamy innych ludzi, mimo miejskiego gwaru droga upływa nam całkiem miło.

Oczami dziecka z autyzmem…

Rano wpadła do pokoju ogromna jasność, nie mogę na nią patrzeć, oślepia mnie a jednocześnie pali w twarz. Gdzieś nie wiem gdzie, czy to wewnątrz mojego ciała, czy daleko u sąsiada, czy bardzo blisko w tym pokoju słyszę jakieś dźwięki, dziwne tony, bolą mnie… Mam na sobie ubranie, które drapie i gryzie, nie mogę spać, nie mogę w nim „usiedzieć” w jednym miejscu, muszę się tego pozbyć. Zabierz stąd to okropne jedzenie, nie mogę go jeść jest za twarde, drażni mnie, jest mi od niego niedobrze. Nie mogę wąchać tych produktów boli mnie od tego głowa, mam mdłości, zabierz mnie z tego okropnego miejsca. Gdzie ja jestem? Ulica? Czuję się jak na wielkim lotnisku, gdzie każdy biega, potrąca mnie, słyszę różne tony dźwięków one się mieszają, boli mnie to, boję się, nie wiem co się dzieje. Zabierz mnie stąd…

To jak odbieramy bodźce ze środowiska zależy od naszej sensoryki, czyli inaczej zdolności do odbierania, przetwarzania, odczuwania bodźców z otoczenia. Każdy z nas ma indywidualny poziom tolerancji sensorycznej. Jedna osoba lubi głośne miejsca, inna nie, jedni lubią wyraziste smaki, inni nieco bardziej mdłe, jedni uwielbiają dotyk inni wzdrygają się gdy zostaną znienacka przytuleni. Takie zróżnicowanie jest naturalne i potrzebne, ale przede wszystkim nieutrudniające życia tak, jak zaburzenia sensoryczne dzieci z autyzmem.

Na czym polega zaburzenie sensoryczne?

Najprościej dysfunkcje odbioru bodźców można podzielić na:

1. Nadwrażliwość- czyli nadmierna wrażliwość na bodźce, związana między innymi z tym, iż do mózgu dociera zbyt duża ich ilość.

2. Podwrażliwość- inaczej niedowrażliwość, czyli zbyt mała wrażliwość na bodźce z otoczenia, spowodowana między innymi zbyt małym ich dopływem do mózgu.

3. „Biały szum”- przykre zjawisko związane z trudnością odróżnienia czy odbierane bodźce pochodzą z zewnątrz, czy też z wnętrza organizmu.

Bodźce dotykowe

Nadwrażliwość:

– brak tolerancji dla zbyt ciasnych ubrań, metek, wszelkich „drapiących” i przylegających do ciała tkanin,

– unikanie przytulania, dotyku, głaskania,

– mała tolerancja na ból,

– unikanie i silne protesty podczas czesania, mycia włosów, ciała, ale też obcinania paznokci czy włosów!

– silne reakcje podczas nagłych zmian temperatur,

Niedowrażliwość:

– poszukiwanie ciasnych miejsc,

– poszukiwanie autostymulacji poprzez silny dotyk, ale też autoagresję- uderzanie ciałem o różne przedmioty, bicie siebie i innych,

– duża tolerancja na ból- bardzo niebezpieczne zjawisko!,

– drapanie, szczypanie, dotykanie miejsc, gdzie odbiór bodźców jest bardziej intensywny np. gałki oczne,

Bodźce smakowe

Nadwrażliwość:

– nadwrażliwość oralna- unikanie jedzenia twardego pokarmu o wyrazistym smaku, trudności z ssaniem i żuciem pokarmu, niechęć do mycia zębów, silnie awersyjne reakcje na leczenie stomatologiczne,

– mdłości i wymioty,

– poszukiwanie pokarmu o płynnej konsystencji, mało wyrazistego w smaku,

– niechęć do poznawania nowych smaków i konsystencji potraw,

– częste krztuszenie się pokarmem,

Niedowrażliwość:

– stymulacja oralna poprzez wkładanie do ust ostrych przedmiotów, rzeczy niejadalnych, lizanie różnych przedmiotów ,

– jedzenie rzeczy niejadalnych,

– gryzienie warg i języka,

– brak preferencji pokarmowej- zjadanie wszystkiego, najczęściej łapczywie, wypychając policzki i jamę ustną pokarmem,

Bodźce węchowe

Nadwrażliwość:

– intensywne reakcje na zapachy innych osób,

– bak tolerancji dla wyrazistych zapachów kosmetyków, detergentów, niektórych przedmiotów,

– brak tolerancji dla nowych potraw o intensywnym zapachu,

– nietolerowanie miejsc, gdzie może dochodzić do kumulacji różnych zapachów- autobusy, ciasne miejsca publiczne, kuchnia,

– reakcje somatyczne na zapachy: bóle głowy, nudności, wymioty,

– niechęć do załatwiania potrzeb fizjologicznych,

– zatykanie nosa,

Niedowrażliwość:

– poszukiwanie źródeł intensywnych zapachów,

– obwąchiwanie ludzi, zwierząt, przedmiotów,

– wąchanie np. detergentów, silnie drażniących środków chemicznych,

– wąchanie własnych wydzielin, nierzadko smarowanie nimi ciała lub otoczenia,

Bodźce wzrokowe:

Nadwrażliwość:

– zasłanianie oczu, zakrywanie ich rękami,

– chęć do przebywania w raczej ciemnych pomieszczeniach,

– „odcinanie się” od źródła światła,

– niechęć do wychodzenia na zewnątrz podczas słonecznej pogody,

– unikanie miejsc, gdzie światło jest intensywne,

– lęk i niepokój podczas nagłej zmiany ostrości światła,

– niechęć do patrzenia innym w oczy,

– niechęć do luster, szyb wystawowych, unikanie własnego odbicia,

Niedowrażliwość:

– intensywne wpatrywanie się w źródła światła, lampa, słońce,

– wpatrywanie się w błyszczące przedmioty, lustra, błyszczące szyby,

– wpatrywanie się w przestrzeń,

– wykonywanie charakterystycznych, szybkich ruchów głowy do przodu i do tyłu,

– wpatrywanie się w bardzo małe przedmioty,

– rozszerzone źrenice,

„Biały szum””

– wykonywanie szybkich ruchów dłońmi przed oczami,

– kołysanie się w różnych kierunkach,

– pocieranie powiek, dotykanie obszaru wokół oczu,

– intensywne zaciskanie powiek,

– nieobecny wzrok,

Bodźce słuchowe

Nadwrażliwość:

– mała tolerancja na hałas- tendencja do uciekania z głośnych pomieszczeń,

– zatykanie uszu rękami,

– preferowanie cichych, spokojnych pomieszczeń,

– unikanie miejsc publicznych,

– reakcje lękowe na nagły wyrazisty dźwięk,

– lęk przed zjawiskami pogodowymi, burzą, intensywnymi opadami deszczu, „słyszenie wiatru”,

– awersyjne reakcje na głośne urządzenia domowe: odkurzacz, mikser,

– nietolerancja dźwięków z otoczenia z jednoczesnym wsłuchiwaniem się we własne odgłosy,

– trudności z zasypianiem,

– bycie w stanie „gotowości”,

Niedowrażliwość:

– poszukiwanie źródeł intensywnego dźwięku np. odkurzacz, pralka,

– uderzanie jednym przedmiotem o drugi,

– wytwarzanie głośnych dźwięków: krzyk, śpiewanie, głośne wokalizacje,

– wsłuchiwanie się w otoczenie,

– przykładanie ucha do różnych przedmiotów,

„Biały szum”:

– wydawanie dźwięków i przysłuchiwanie się im,

– kołysanie się przy jednoczesnym wydawaniu dźwięków,

– bicie po głowie lub głową w różne przedmioty z otoczenia- bardzo niebezpieczne!

– intensywne przysłuchiwanie się dźwięków płynących z ciała,

– np. drapanie się i przysłuchiwanie,

Wiele osób bez zaburzeń ze spektrum autyzmu może u siebie znaleźć jedną lub kilka cech opisanych powyżej. Jest to zjawisko naturalne, gdyż każdy z nas jest różny i ma różną tolerancję na bodźce. Warto jednak wczuć się w sytuację osób doświadczających szeroko rozumianej dezintegracji sensorycznej. Występowanie silnych nadwrażliwości lub niedowrażliwości na określone bodźce zmysłowe często uniemożliwia codzienne funkcjonowanie nie tylko dzieci ze spektrum autyzmu, ale też z zaburzeniami integracji sensorycznej. Warto też pamiętać, że nie każde dziecko przejawiające zaburzenia integracji sensorycznej ma też cechy ze spektrum autyzmu, jednak każde dziecko z autyzmem w większym lub mniejszym stopniu doświadcza zaburzeń integracji sensorycznej.